'Laat duizend bloemen bloeien!' (Wereldbiodiversiteitsdag)

Lieve lezer,

Afgelopen zondag 22 mei was het Wereldbiodiversiteitsdag. Deze dag is door de VN in het leven geroepen om aandacht te vragen voor het toenemende biodiversiteitsverlies en mensen op hun verantwoordelijkheid te wijzen om de natuur te bewaken. Het thema van dit jaar was ‘Building a shared future for all life’. En dat doet me denken aan een presentatie die ik een tijdje geleden op school heb gegeven. ‘Laat duizend bloemen bloeien’ heette die. Daarin stond de verhouding tussen landbouw en biodiversiteitsverlies centraal. In deze blog wil ik graag de tekst van die presentatie met je delen. Veel leesplezier!

Todd blafte en blafte. De buren werden er gek van. Maar Molly en John hadden hun hond beloofd dat hun huis zijn laatste huis zou zijn. Dus verhuisden ze naar het platteland om daar tegelijk Molly’s droom waar te maken: als kok wilde ze dolgraag haar eigen ingrediënten produceren. Over hun eerste ervaringen als boer en boerin maakte John een film: The Biggest Little Farm, die veel indruk op mij maakte toen ik hem zag.

De film neemt je mee naar een stuk land net buiten Los Angeles, waarop niets meer wil groeien en waar, bij een harde regenbui, de grond onder je voeten wegspoelt. De bodem is uitgeput, omdat er eindeloos dezelfde gewassen op zijn geteeld. En zo dood als een pier vanwege overmatig gifgebruik. Door de natuur om hen heen goed te observeren, ontdekken Molly en John hoe al het leven op aarde afhankelijk is van ander leven. En dat pas wanneer al dat leven er mag zijn en op elkaar ingespeeld is, land vruchtbaar is en geeft wat nodig is om te leven. Een voorbeeld: op een dag zien ze hoe hun fruitbomen door slakken worden kaalgevreten. Gif gebruiken ze liever niet, maar al die slakken wegvangen is onmogelijk... tot Johns oog op een eend valt die net een slak verorbert en hij zich realiseert dat de natuur zelf met oplossingen komt voor problemen die zich voordoen. Even later zie je hoe een laadbak vol eenden arriveert en zich op de slakken stort. Door met de natuur samen te werken verschijnen er steeds meer soorten planten en dieren op de Biggest Little Farm. Er ontstaat een nieuw evenwicht, waardoor het land hoe langer hoe vruchtbaarder wordt.

Net als in de film gaat het in mijn presentatie over natuurherstel. De deelonderwerpen die ik ga presenteren gaan over wat daarvoor nodig is. En vertellen dat de tijd dringt, omdat de milieuschade die we met onze manier van leven hebben veroorzaakt ons voortbestaan inmiddels ernstig bedreigt.

Wereldwijd kampen we met milieuproblemen als vervuiling en klimaatverandering. Ze brengen de natuur in de war. De voedselketen van de wintervlinder is daar een goed voorbeeld van. De rupsen van de wintervlinder leven van jonge eikenbladeren en worden zelf weer opgegeten door koolmezen. Omdat de temperatuur op aarde stijgt, kruipen de wintervlinderrupsen eerder uit hun cocon dan de eik blaadjes krijgt. Veel rupsen gaan dood door gebrek aan eten. Ook de koolmeesjongen krijgen zo te weinig te eten, zodat vlinders en koolmezen tenslotte met uitsterven worden bedreigd.

Zoals veel kooldioxide tot klimaatverandering leidt, zo leidt de mest van een groeiende veestapel tot meer stikstof in de lucht. Veel planten kunnen daar niet tegen, terwijl andere zich er juist razendsnel door vermenigvuldigen. Hetzelfde geldt voor de dieren die deze planten eten.

Klimaat – en stikstofproblemen spelen dus een grote rol in het verdwijnen van planten- en

diersoorten. Dit noemen we biodiversiteitsverlies. Minder biodiversiteit verstoort het evenwicht in de natuur. De bodem wordt daardoor minder vruchtbaar, wat onze voedselvoorziening in gevaar brengt.

Land kan herstellen van de schade die haar is aangedaan. Wat ze op de Biggest Little Farm ontdekten, bevestigt Judith Schwartz, in ‘De veerkracht van de aarde’ in Down to Earth: de aarde heeft veel veerkracht. Als we het helemaal aan haarzelf overlaten, duurt herstel erg lang. Het klimaat verandert snel. Daarom roept Schwartz óns op om gebruik te maken van die veerkracht. Hoe mensen de natuur een zetje kunnen geven om te genezen, ontdekken we als we bereid zijn te leren hoe alles in de natuur met elkaar samenhangt. Alles wat je doet, heeft elders consequenties. Als je ziet hoe ingenieus de natuur in elkaar zit, ben je bovendien eerder geneigd haar te beschermen dan wanneer je met allerlei rampscenario’s bang wordt gemaakt. Natuurherstel begint tenslotte bij onszelf; dat kunnen we niet aan kostbare technologie overlaten. We kunnen in onze achtertuin beginnen met het vergroten van biodiversiteit om de aarde te helen.

Milieuwetenschapper Louise Vet bestudeert de samenhang tussen planten en dieren en hun leefomgeving. In haar artikel ‘In dit tempo is Nederland binnenkort wereldkampioen soortenverlies’ in Trouw gaat ze in op het enorme verlies van biodiversiteit in Nederland, waardoor we in feite ons eigen huis vernietigen. De afgelopen dertig jaar nam het aantal insecten met 75% af en sinds 2020 staan zelfs haas, konijn en spitsmuis op de rode lijst van bedreigde zoogdieren. In de werkgroep ‘Deltaplan Biodiversiteit’ waarvan zij voorzitter is, werken natuur-en boerenorganisaties, bedrijven en overheden samen aan een toename van de biodiversiteit in heel Nederland. De landbouw blijft wat achter, maar in plaats van de boeren hiervan de schuld te geven, ziet Vet dit als een maatschappelijk probleem. Met z’n allen zullen we de boeren moeten helpen om te schakelen naar een kleinschaliger bedrijfsvoering. Een economisch model dat voortdurend uitgaat van groei past daar niet bij.

Initiatieven zoals dat van de boeren op Schiermonnikoog, dat centraal staat in ‘We willen hand in hand met de natuur boeren’ in de Groene Amsterdammer (oktober 2021), geven Louise Vet hoop. Lang moesten de boeren mee in een economisch groeimodel om hun bedrijven winstgevend te houden. Voor de export van onder andere babymelk naar China bleven ze hun melkproductie maar opvoeren. Meer melk vraagt meer koeien. Meer vee betekent meer stikstofuitstoot. En die leidt, zoals gezegd, tot biodiversiteitsverlies. Om dat tegen te gaan, legt de overheid boeren op om minder stikstof uit te stoten. Om aan deze eis te voldoen bedachten de boeren een plan, waarmee ze bijdragen aan natuurherstel, maar ook alle zeven op ‘t eiland kunnen blijven boeren. Ze willen op hun bedrijven een zelfvoorzienende kringloop inrichten. Door met minder vee alleen te produceren voor de lokale markt en ter plekke hun veevoer te verbouwen, zelf kaas te maken en lokale organische afvalstromen tot compost te verwerken. De boeren richten zich met deze omslag op de toekomst. Door te laten zien dat hand in hand boeren met de natuur economisch rendabel is, zijn ze een voorbeeld voor heel Nederland.

Het Schierse initiatief is een voorbeeld van kleinschalige, lokale landbouw. Louise Fresco van Universiteit Wageningen, juicht die in ‘We moeten techniek inzetten voor een ecologische kringloopeconomie’ in ‘Vrij Nederland’ niet toe. Fresco erkent dat we anders over voedselproductie kunnen gaan denken. Niet almaar meer, maar vooral bewust produceren. Nu heel veel mensen in de wereld te eten hebben, moeten we beseffen dat de natuur daarvoor een te hoge prijs heeft betaald in de vorm van o.a. vervuiling en biodiversiteitsverlies. Politiek en wetenschap moeten burgers voorgaan in dit ’planetair bewustzijn’. Technologie hielp de honger de wereld uit en kan nu ook helpen om het huidige landbouwsysteem circulair te maken, dat wil zeggen in te passen in een kringloopeconomie. In tegenstelling tot Judith Schwartz gelooft ze niet zo in wat jij en ik kunnen bijdragen aan natuurherstel; het gaat hier om grote maatschappelijke krachten waarbij je je eigen kleine bijdrage niet moet overschatten.

We hebben de aarde flink kapotgemaakt. Het is hoog tijd dat we ons afvragen hoe we toekomstige generaties een planeet kunnen nalaten waarop zij nog kunnen leven. Daarover filosofeert Roman Krznaric in zijn artikel ‘De tirannie van het nu’ in ‘De Groene Amsterdammer'. In plaats van steeds maar direct toe te geven aan onze vergankelijke behoeftes moeten we meer op de lange termijn gaan denken. En in plaats van willen blijven groeien, moeten we leren om uit te gaan van wat de aarde dragen kan. Alleen als we de planeet anders gaan bewonen, kunnen we de klimaatcrisis een halt toeroepen. Krznaric zoekt voortdurend naar speelse manieren om het gesprek over zo’n cultuurverandering op gang te brengen. Angst doodt hoop.

Wil de aarde mensen blijven geven wat ze nodig hebben om te leven, dan moet het anders. De deskundigen die ik genoemd heb zijn ervan overtuigd dat natuurherstel mogelijk is als we bereid zijn om anders met de aarde om te gaan. We moeten bouwen aan een nieuw natuurlijk evenwicht door biodiversiteit te vergroten. Dat betekent dat we onze economie in de kringloop moeten passen. Een boodschap van verandering schrikt ons makkelijk af. Daarom denk ik net als Schwartz en Krznaric dat het belangrijk is om die boodschap inderdaad luchtig te brengen. De parfummakers van Ruik nemen dat wel heel letterlijk: van koffieprut en de kerstboom op de Dam maken zij heerlijke luchtjes. Daarmee willen zij de boodschap van verandering verspreiden. Ik denk dat juist zulke kleine initiatieven ons aan het denken zetten.

Bewustwording en natuurherstel vragen geduld, geven problemen en discussie, maar ook op de Biggest Little Farm begon het helen van de aarde uiteindelijk met een droom…

Liefs,

Rachel

Het laatste nieuws van Moestuin Naturaleza🌱 in je mailbox ontvangen? Abonneer je via de homepagina op mijn website!